De machtsparadox: hoe zelfs de liefste goedzak een eikel wordt

Macht.

Hoe kom je eraan?

En hoe kom je er weer vanaf? Nou, dat laatste schijnt vanzelf te gaan. Als je niet oplet, ten minste.

Dacher Keltner schreef er een boek over. Hij ontdekte een universeel psychologisch patroon rond het fenomeen macht.  En hoe je omgaat met dát patroon, bepaalt of je een held wordt of een machtswellusteling. Hij noemt het: de machtsparadox.

De machtsparadox?

Kort gezegd: de eigenschappen die ervoor zorgen dat anderen je een invloedrijke positie gunnen, raak je weer kwijt naarmate je invloedrijker, zeg: machtiger, wordt. En daarmee verlies je je macht dus weer. Ein Täufelskreis, zouden de Duitsers zeggen.

Wat zijn dat voor eigenschappen?

Keltner heeft het over empathie, sociaal gedrag en vrijgevigheid. Hij noemt het “de beste onderdelen van de menselijke aard” waardoor je het vertrouwen krijgt. Mensen kiezen empathische leiders die zich voor hén inzetten en voor het belang van de groep. Je wordt dus machtig omdat je van betekenis bent voor ánderen.

Maar die eigenschappen raak je dus kwijt? Vanzelf?

Dat is het psychologische fenomeen dat hij ontdekte: macht maakt ongevoelig. En overmoedig. De machtige voelt zich geprivilegieerd: dus mag ze méér dan ‘de gewone man’. Macht maakt minder empathisch.

Hoe dat kan? Macht gaat niet alleen over je rol of over de positie die je inneemt, het is ook een geestestoestand: het zorgt voor dopamine in je lijf. Deze neurotransmitter, die soms ook gelukshormoon wordt genoemd, heeft zo z’n nut: hij stelt je in staat actie te ondernemen, risico’s aan te gaan en knopen door te hakken. Dat zijn belangrijke leiderschapskwaliteiten. Maar je kunt er dus ook in doorschieten. Dan neem je te grote risico’s en besluiten die niet alleen voor anderen goed zijn, maar die vooral jouw macht bevestigen. Dat zorgt dan weer voor extra dopamine. En dat voelt héérlijk. Zoals andere dopamine-opwekkers je een fijn gevoel geven: sport, eten, seks, alcohol, heroïne. Zeg maar gerust: verdovende middelen. Macht maakt ongevoelig en is verslavend. Je hebt er steeds meer van nodig om de kick te voelen.

Ik moet aan Donald Trump denken. Een beetje voor de hand liggend, maar goed. Zijn populariteit dankt hij aan zijn aandacht voor de mensen die zich genegeerd voelden: Eindelijk iemand die rekening houdt met óns! En in zijn positie kan hij veel voor elkaar krijgen. Hij verbrak handelsverdragen en verlaagde belastingen. En nu die muur nog! Zal hij denken. Wie anders moet dat lukken dan de President of the United States Himself? Die heeft niet voor niets bevoegdheden gekregen: dan maar een shutdown. Waar de héle natie last van heeft. Desnoods een noodtoestand. Gewoon, omdat het kan.

En wat gebeurt er? Partijgenoten haken af. Zijn positie verzwakt.

Maar jij bent Trump niet.

Precies, en ik heb ook helemaal niks met macht.

Jawel, ook jij hebt met macht te dealen. Macht speelt in íedere relatie een rol. “Macht is het medium waardoor we in contact zijn met elkaar,” zegt Keltner. Jouw handelen krijgt betekenis als je anderen beïnvloedt. Wat je ook doet, er bestaat geen verhouding waarbinnen macht geen rol speelt: tussen kinderen en hun ouders, tussen broers en zussen, partners, collega’s, zakenrelaties et cetera.  Dus: ook gij, lieve goedzak. Of je wil of niet.  

En wat betekent dat?

Dat we allemaal hartstikke corrupt zijn.

Wát??

Zo is het. In potentie dan. Want, zegt Keltner, het gaat erom hoe je die machtsparadox – of die dopamineroes– in toom houdt. Lukt het om je macht te blijven inzetten door “een betekenisvolle rol in de wereld in te nemen voor anderen?” Dan kun je duurzaammachtig zijn.

Maar, dat is toch een beetje een naïeve opvatting van macht?

Ja, natuurlijk. Want er lopen een boel machtswellustelingen rond, die maar blíjven zitten op hun troon. Ik weet zeker dat je nu al deze en gene ‘collega’ te binnen schiet.

En dat het een beetje naïef is, kun je weten zodra je de ondertitel leest: Keltner belooft zijn lezers “Een radicaal nieuwe visie op leiderschap”. En wat het vaak is met radicale denkers: ze neigen naar eenzijdigheid en ze vertonen wensdenken. Keltner zou graag willen dat iedereen zijn macht vollédig inzet om een betekenisvolle rol te spelen voor anderen. En dat ideaal lijkt mij zeer nastrevenswaardig.

Maar, eh, effe reëel blijven: je moet natuurlijk wel om kunnen gaan met de alomtegenwoordige Machiavellisten. Hoe je dat doet? Daarover een andere keer meer. Of lees alvast de handige tips in Richard Engelfriets column over zijn boek Hoe vang ik een rat?

Nu eerst mijn vraag aan jou: hoe hou jij je dopamineroes in toom?  

Keltners tip: wil je niet in de valkuil van de machtsparadox trappen? Voorkom dan verslaving. Wat doet dat dopamineshot met jou op de momenten dat je zo heerlijk invloedrijk bent? Kun je ook een poosje zonder de kick?